देशकै कान्छो निकुञ्जका रूपमा विक्रम संवत् २०६७ साल असार २८ गते स्थापना भएको बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जमा पूर्वाधार निर्माणसँगै पर्यटकीय गन्त्वय बन्दै गएको छ । पाटे बाघ संरक्षणका विस्तार भएको निकुञ्जमा दर्जनौं पर्यटन आकर्षण केन्द्रहरू निर्माण गरिएका छन् । कुल ५५० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल रहेका निकुञ्ज र मध्यवर्ती क्षेत्र बाँके, दाङ र सल्यान जिल्लाको ३४३ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रमा फैलिएको छ । विश्वमै दुर्लभ वन्यजन्तु पाटेबाघको संरक्षण गर्नको लागि स्थापित निकुञ्जमा आन्तरिक र बाह्य पर्यटन आगमन सुरु भएको छ । निकुञ्जमा जैविक, प्राकृतिक, जीवजन्तुबाट पर्यटन आकर्षण सम्भावनासँगै सिमसार क्षेत्र, डाँडाकाँडा, खोला नदीनाला लक्षित गरी पर्यटन विस्तार भएको छ ।
बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जले पर्यटकीय विकासका लागि राप्तीसोनारीका कुसुम, समशेरगन्ज र महादेवपुरी क्षेत्रमा घाँसे मैदान निर्माण गरेको छ । अहिले आधा दर्जन घाँसे मैदान विस्तार गरी पर्यटन केन्द्र बनाएको छ । जसमा सिमसार क्षेत्रका रूपमा रहेको गिद्धेनी घाँसे मैदान पनि हो । महादेवपुरी चुनभट्टी, बुच्चापुर, ठुरिया र गोठेरेमा घाँसे मैदान छन् । जहाँ मचान, पानी पोखरी, संकेत निर्माण, सवारी साधन बाटो र पैदलयात्राका लागि बाटो बनाएको छ । घाँसेमैदानमा पानी पोखरी, पानीको लागि बाँध, निकुञ्जका चराचुरुङ्गी र जनावार अवलोकन गर्ने गरी भ्यू टावर निर्माण गरिएको छ । १२ महिना पानी जम्ने र बग्ने स्थलका रूपमा घाँसे मैदानलाई सिमसार क्षेत्रका रूपमा समेत निकुञ्जले व्याख्या गरेको छ । पोखरी निर्माण, पानी जम्ने स्थल र घाँसे मैदानको चारैतिर घना जंगली झाँडी रहेकोले घाँसे मैदानमा निकुञ्जका जनावार र चुराचुरुङ्गी हेर्ने र घुम्न लायक छ । यहाँ घुम्न नेपाली नागरिकलाई प्रति व्यक्ति १०० र विदेशी पर्यटकलाई १,००० टिकट व्यवस्था छ । निकुञ्जमा पर्यटन आकर्षणका लागि जंगली सफारी सुरु भएको छ । निकुञ्जले सफारीका लागि बाँके, दाङ र सल्यान जिल्लासम्मका क्षेत्रमा सफारी गर्न मिल्ने गरी चारवटा सडक सञ्जाल विस्तार गरेको छ । निकुञ्जले खड्गवार–सल्यान घुइयाबारी, ठुरियाखोला–हातीदमार सल्यान, अगैया–पानीमुहान दाङ र सुतैया–ओभरीसम्म जंगलरी सफारी र पैदलयात्रा गर्न मिल्ने सडक बनाएको छ । सफारीका लागि नेपालीलाई प्रतिव्यक्ति १,०० रूपैयाँ, सार्क देशका नागरिकलाई ७,०० रूपैयाँ र अन्य विदेशी पर्यटकलाई १,००० रूपैयाँको टिकट व्यवस्था गरेको छ ।
पाटे बाघ संरक्षणका लागि विस्तार भएको बाँके निकुञ्जमा अहिलेसम्म २१ वटा बाघ रहेका छन् । निकुञ्जको ७० प्रतिशत भूभाग राप्तीसोनारी गाउँपालिका अन्तर्गत पर्ने हुँदा राप्तीसोनारीले यहाँबाट पर्यटन आकर्षण गर्न सक्छ । विश्वमै दुर्लभ पाटेबाघ संरक्षणका लागि स्थापना भएको निकुञ्जमा पाटेबाघ अवलोकन नै पहिलो आकर्षण हो । निकुञ्जमा अहिले ६ वटा हात्ती हात्तीसारका लागि राखिएको छ । यहाँ बर्दिया निकुञ्ज हुँदै जंगली हात्ती आउने गरेका छन् । यहाँ दर्जनौं संख्यामा अजिङ्गर सर्प छन् । यहाँ दुई सय बढी प्रजातिका चराचुरुङ्गी र जीवजनावरको बासस्थान रहेकोले पनि पर्यटकीय अवलोकन र अनुसन्धानका लागि महत्वपूर्ण छ । यहाँ १२४ वनस्पति प्रजाति, ८ ईको सिस्टम, ८३ प्रजातिका रुख, ५ प्रजातिका लहरा तथा ३६ प्रजातिका झाँडीहरू रहेको छ । यस निकुञ्जमा ३०० प्रजातिका चरा, सरिसृप २२ जाति, उभयचर ७, माछा ५५ जातिका रहेका छन् । नेपालमा १९८ वयस्क पाटेबाघ मध्ये २१ वटा बाँके निकुञ्जमा रहेको पहिचान भएको छ । यहाँ बाघसम्बन्धी अध्ययन, जानकारी लिन सकिन्छ । यहाँ जनावार, चुराचुरुङ्गी, प्राकृतिक मनोरम, वन्यजन्तु, जडीबुटी, डाँडाकाडा, बबई र राप्ती नदीमा घुम्न लायक रहेको छ । निकुञ्जमा सफारीका क्रममा पाटे बाघ, जंगली हात्ती, भालु, चितुवा, हुडार, चौका, निलगाई, सुनगोेरी अवलोकन गर्न सकिन्छ । यहाँ जनावर, चुराचुरुङ्गी, प्राकृतिक मनोरम, वन्यजन्तु, जडीबुटी, डाँडाकाँडा, बबई र राप्ती नदी घुम्न लायक रहेको छ ।
बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जले आन्तरिक र बाह्य पर्यटन पवद्र्धन गर्न राप्तीसोनारी–९ स्थित बुच्चापुरमा हात्तीसार स्थापना गरेको छ । यो स्थानबाट हात्ती चढ्ने, घुम्न जाने र हेर्ने मिल्ने गरी निकुञ्जले हात्तीसार निर्माण गरेको हो । हात्तीसारबाट बाँके निकुञ्जमा हात्तीमा सफारी गर्न सकिन्छ । बुच्चापुरमा हात्ती बस्ने चेडघर, कर्मचारी बस्ने घर हात्तीका लागि दानापानी खुवाउने पूर्वाधार निर्माण छन् । यहाँ अहिले ६ हात्तीसहित अस्थायी दरबन्दीका लागि काजमा आएका आठजना माउत, पछुवा र फनित नियुक्ति गरिएको छ । यहाँबाट निकुञ्जले पर्यटकीय रूपमा हात्तीसार स्थापना गरेको छ । हात्तीसारमा सवारका लागि नेपालीका लागि ५,००, सार्क व्यक्तिका लागि १,५०० र तेस्रोमुलुकका नागरिकका लागि २,५०० रूपैयाँ तोकिएको छ । यो मूल्यदर प्रतिव्यक्ति एक घण्टा सवारका लागि हो । व्यवसायिक रूपमा पर्यटन लक्षित गरी विक्रम संवत् २०७२ सालबाट हात्ती चढ्न सुरु भएको छ । अहिले स्वदेशी र विदेशी पर्यटकहरूले यहाँ आएर हात्तीमा सवार गर्ने गर्छन् । यहाँ अहिले दुईवटा हात्ती रहेका छन् । राप्तीसोनारी– ८ स्थित नयाँ गाउँमा समेत हात्तीसार बनाइएको छ । पूर्वपश्चिम राजमार्गको ५० मिटर उत्तरमा बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र हात्तीसार रहेको छ । यहाँ महादेवपुरी बुच्चापुर हात्तीसारबाट बिहान हात्ती चराउन र सफारीका लागि ल्याउने गरिएको छ । बेलुका बासका लागि बुच्चापुर लग्ने गरिन्छ । यी दुई स्थानबाट हात्तीमा सफारी गर्न सकिन्छ ।
